1923-1960 Arası Türk Resminde Toplumsal İçerikli Konuların Tablolardaki Yansımaları

Şerife Özge Açıkgöz; A. Şevki Duymaz

doi:10.53463/8genart.202300170

Yazarlar

Şerife Özge Açıkgöz Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı https://orcid.org/0000-0001-6360-1231
A. Şevki Duymaz Ankara Sosyal Bilimler Üniversitesi, Sanat ve Tasarım Fakültesi, Görsel iletişim Tasarımı Bölümü https://orcid.org/0000-0002-9029-3614

DOI:

https://doi.org/10.53463/8genart.202300170

Anahtar Kelimeler:

Türk Resmi, Toplumsal Gerçekçilik, Çağdaş Türk Resmi

Özet

1923 yılında Cumhuriyetin kuruluşu ile birlikte resim başta olmak üzere sanatın birçok alanında oldukça yoğun çalışmalar görülmektedir. Yaşanan tüm sosyal ve siyasi gelişmeler, inkılaplar ve toplumsal olaylar ressamları da etkilemiştir. Cumhuriyetin ilk yıllarından itibaren toplumsal içerikli resimlerde çoğunlukla ekin, hasat, harman, traktör, köylüler ve çiftçiler gibi konuların yanısıra Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve devrimler de yoğun bir şekilde işlenen konular arasında olmuştur. İnkılapları halka tanıtma ve sevdirme amacıyla resim sanatı bir araç olarak kullanılmış ve sanatçılar toplumcu gerçekçi doğrultuda eserler üretmişlerdir. 1938 yılında Atatürk’ün ölümü ile Türkiye’de yeni bir dönem başlamış ve Meclis, İsmet İnönü’yü Cumhurbaşkanı seçmiştir. Bu dönemde tüm dünya, İkinci Dünya Savaşı’nın etkisi altında kalmıştır. Türkiye’de 1940’lı yıllarda yeni sanatsal oluşumlar görülürken, toplumsal gerçekçi resim, 1941 yılında kurulan Yeniler Grubu’nun çalışmaları ile anlam kazanmıştır. Kendinden önceki grupları sorgulayan Yeniler Grubu sanatçıları halkın içine girerek toplumsal içerikli eserler üretmişlerdir. Çalışan insanı, yaşadıkları ve gözlemledikleri çevreyi resmetmeyi, toplumsal bir sanat anlayışı içinde ele almışlardır. Grubun bazı sanatçılarının eserleri, milli ahlak değerlerine aykırı görülerek sergi salonlarından çıkarılmıştır. 1950 yılında Demokrat Parti’nin iktidara gelmesi ile birlikte Türkiye’de çok partili sisteme geçiş ve liberalleşme dönemi başlamıştır. Bu dönemden sonra Türk resim sanatında çeşitli eğilimler görülmektedir. 1940’lardaki toplumsal içerikli gerçekçi resimlerin yerini büyük oranda soyut resimler almaya başlamıştır. 1950-1960 yılları arasında soyut resmin birçok sanatçı tarafından ele alınmasına karşın, sanayileşme ve gecekondulaşmanın başlaması ile birlikte figüratif ve toplumsal konulu resimler de işlenmeye devam etmiştir. 1950’li yılların başında etkin olan Onlar Grubu’nun bazı üyeleri ve Yeniler Grubu’nun gerçekçi anlayışına benzer eserler üreten Yeni Dal Grubu’nun sanatçıları da bu dönemde toplumsal konuları eserlerinde ele almışlardır. Çalışmamızda 1923 ve 1960 yılları arasındaki toplumsal konuların işlendiği eserler, Atatürk Dönemi (1923-1938), İsmet İnönü Dönemi (1938-1950) ve Demokrat Parti Dönemi (1950-1960) olarak üç bölümde incelenecektir.

Anahtar Kelimeler: Türk Resmi, Toplumsal Gerçekçilik, Çağdaş Türk Resmi

Referanslar

Abdülmecid Adam, (2015), “Toplumsal ve Sosyal İçerikli Olayların Sanatçı Tarafından Algılanışı ve Sanat Eserine Yansıması”, Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, s. 107.

Akengin, G.- Koç, A. M., (2018), “Cumhuriyet Dönemi İdeolojisinin Türk Resim Sanatına Etkileri”, Sosyal Araştırmalar ve Davranış Bilimleri Dergisi, Cilt 4, Sayı 6, s. 149.

Akdeniz H., (2008), Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Koleksiyonu’ndan Cumhuriyet Dönemi Çağdaş Türk Resim Sanatı, TMB Yayınları, İstanbul.

Akyürek M., (Kış 2018), “Toplumsal Gerçekçilik Bağlamında Türkiye’de Emek Gücünün Resim Sanatına Yansıması”, Karedeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, Volume 40, s. 444-467.

Alsaç, B.-Alsaç, Ü., (1993), Türk Resim ve Yontu Sanatı, İletişim Yayınları, İstanbul.

Altınışık Doruk, A., (2019), Türk Resim Sanatında Anne ve Çocuk Teması, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Eser Metni, İstanbul, s. 103.

Atagök, T., vd., (2007), Modern Türk 2 Özel Koleksiyonlardan-1950-1970 Dönemi Resim Sanatı, İstanbul Sanat Müzesi Vakfı, İstanbul.

Atılgan, S. O., (2009), Cumhuriyet Dönemi Türk Plastik Sanatları, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, Cilt 7, Sayı 14, 97-124.

Avşar Karabaş, P.–Gürensoy Şener, H., (Aralık 2017), “Çağdaş Türk Resim Sanatında Nedim Günsür ve Resimleri”, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 17, s. 72.

Başbuğ Z., (2020), “Salgınların Resim Sanatına Yansıması ve Nedim Günsür’ün “Kızamık” İsimli Eseri Üzerine”, MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt 9, Sayı 4, s. 2286-2299.

Başkan, S., (1991), Ondokuzuncu Yüzyıldan Günümüze Türk Ressamları, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, s. 43.

Berksoy F., (1998), 20. Yüzyıl Batı ve Türk Resminde Toplumsal Gerçekçilik, Bakışlar Matbaacılık, İstanbul.

Berk N.-Özsezgin K., (1983), Cumhuriyet Dönemi Türk Resmi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.

Bozdoğan, S., (2020), Modernizm ve Ulusun İnşaası, Metis Yayınları, İstanbul.

Bulut E.-Düzce S., (2019), Cumhuriyet Dönemi (1923-1950) Türk Eğitim Sistemi İçinde Resim Sanatı ve Resim Dersleri, Kerasus Kitap, İstanbul.

Büyükkol S.-Yasinci S., (2019), “Çağdaş Türk Resim Sanatında Toplumsal Statü Yansımaları”, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, Cilt 12, Sayı 28, ss. 1168-1182.

Çelik, S., (2009), Türk Resminde Toplumsal Gerçekçilik: Yeniler Grubu, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Çiçek, V., (2010), 19. Yüzyıl Sonrası Resim Sanatında ve Türk Resminde Toplumsal Gerçekçi Eğilimler, Anadolu Üniversitesi, Güzel Sanatlar Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, s. 83.

Çoker, A., (1996), Cemal Tollu, Galeri B Yayınları, Sergi Kataloğu.

Dal, E., (19979, “Avni Arbaş”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, Yem Yayınları, Cilt 1, İstanbul, s. 124.

Demirsar Arlı B., (2000), Oryantalizmden Çağdaş Türk Resmine, Toprakbank – Creative Yayıncılık, İstanbul.

Desnos, Y., (1995), Fikret Mualla, Yapı Kredi Yayınları, yayına hazırlayan: Veysel Uğurlu, İstanbul, s. 5.

Dilmaç, O., (2011), “1910-1930 Yılları Arasında Avrupa’da Eğitim Alan Sanatçılarımızın Aldıkları Resim Eğitimlerinin Eserlerine Etkisi”, Sanat ve Tasarım Dergisi, Cilt 1, S. 7, s. 44-45.

Doğan, S. vd., (2013), Türkiye Cumhuriyeti Tarihi, ed. Mehmet Günay, Manisa, s. 136.

Elvan, N., (2004), “50’ler Dönüşüm Yıllarıdır”, Resim Tarihimizden: İş ve İstihsal 1954 Yapı Kredi Resim Yarışması, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s. 17.

Ersoy, A., (1987), “Günümüz Türk Resmine Genel Bir Bakış”, Sanat Çevresi, Sayı 102, Nisan, s. 21.

Ersoy A., (1998), Günümüz Türk Resim Sanatı, Bilim Sanat Galerisi, İstanbul.

Ersoy A., (2004), 500 Türk Sanatçısı-Plastik Sanatlar, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul.

Germaner S., (1999), “Cumhuriyet Döneminde Resim Sanatı”, Cumhuriyetin Renkleri, Biçimleri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.

Germaner S. vd., (2007), Modern ve Ötesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.

Genç S., (2016), “İbrahim Balaban’ın Resim ve Kitaplarında Toplumsallık Algısı”, Bartın Üniversitesi Uluslararası Edebiyat ve Toplum Sempozyumu, Bartın.

Gezen, S., (2019), 1950-1970 Sanat Ortamında “İş ve İstihsal Sergisi”, Bursa Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Bursa, s. 119.

Giray, K., (Mart/Nisan 1994), “Türk Resminde Liman Sergisi, Yeniler Grubu ve Leopold Levy”, Türkiye’de Sanat, Sayı 13, s. 48.

Giray, K., (1997), Müstakil Ressamlar ve Heykeltraşlar Birliği, Akbank Kültür ve Sanat Kitapları, İstanbul.

Giray, K., (1998), “Cumhuriyetin 75 Yılında Resim ve Heykel Sanatımızın Gelişim Çizgisi”, Türk Plastik Sanatları, Bilim Sanat Galerisi Yayınları, İstanbul, ss. 100-123.

Giray, K., (Kasım 2016), “Türk Sanatında Modernizmin Kırılma Noktası”, Sanat Yazıları-Konferanslar Dizisi, Sayı 35, s. 28.

Giray, K., (2020), Ankara Resim ve Heykel Müzesi Başyapıtlar-I, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.

Giray K., (2020), Ankara Resim ve Heykel Müzesi Başyapıtlar-II, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.

Gönenç, T., (1998), “Günümüz Türk Resmi Çağdaşlık Sorunu”, Türk Plastik Sanatları, Bilim Sanat Galerisi, İstanbul, s. 56.

Gürel, H. N., (1996), “Sığ Sularda Sanat ve Siyaset”, Türkiye’de Sanat, S. 22, Ocak-Şubat, s. 56.

Güvemli Z., (1987), Resim Sanatı ve Türk Resmi, Ak Yayınları, İstanbul.

İşanç, Y., (2008), Yeni Türk Gerçekçiliği ve Nedim Günsür, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Edirne, s. 56.

Kalaycı L, (Eylül-Ekim 1998), “75 Yıllık Plastik Sanatlar Serüvenine Bir Bakış”, Türkiye’de Sanat, Sayı 35, s. 30-37.

Karkıner, N.-Ecevit, M., (2012), Türk Resminde Tarımda Kadın İmgesi: Sosyolojik Bir Özümleme”, Folklor / Edebiyat Dergisi, Cilt 18, Sayı 69, s. 215.

Katrancı B., (2006), Yurt Gezilerinin Kültür ve Sanat Ortamına Yansıması (1938-1943), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir.

Katrancı Kasalı, B., (Ekim 2015), “Menderes Dönemi Hükümet Programlarında Sanatın Yeri: 1950-1960 Arası Kısa Dönem Analizi”, Sanat Tarihi Dergisi, Cilt XXIV, Sayı 2, s. 163.

Keskin, C., (Aralık 2012), “Yurdu Gezen Ressamlar”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı 27, s. 143.

Koçak, O., (2007), Modern ve Ötesi-Elli Yılın Sanatına Kenar Notları, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 21.

Köksal A., (1987), “Türk Resminde Çağdaşlaşma”, Türk Resminde Modernleşme Süreci, Galeri Baraz, İstanbul, s. 27-32.

Köksal, A., (Mayıs-Ağustos 1996), “Cemal Tollu’nun Anısına”, Türkiye’de Sanat, Sayı 24, s. 71.

Nigâr, M. M., (Ekim 1974), “Eşref Üren Ressam ve Yazar”, Ankara Sanat, Sayı 102, s. 15.

Okkalı İ. C.-Baytar İ., (Haziran 2020), “Erken Cumhuriyet Döneminde Kentlileşme ve Şeref Akdik Resimlerindeki Yansıması”, SDÜ ART-E, Cilt 13, Sayı 25, s. 138-158.

Ödekan A. vd., (2020), “Cumhuriyet Dönemi: 1923-1950-Resim”, Türkiye Tarihi 4 – Çağdaş Türkiye 1908-1980, Cem Yayınevi, İstanbul, s. 554-559.

Öndin N., (2007), “Sanatçı Metinleri: Nedim Günsür”, Modern ve Ötesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul.

Öndin, N., (2007), “Sanatçı Metinleri: Fikret Mualla Saygı”, Modern ve Ötesi, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 166.

Öndin N., (2011), Gelenekten Moderne Türk Resmi Estetiği (1850-1950), İnsancıl Yayınları, İstanbul.

Özsezgin K., (Kasım 1980), “Nedim Günsür’de Yöresel Figür”, Sanat Çevresi, Sayı 25, s. 12-13.

Özsezgin, K., (1987), “Çağdaş Türk Resminde Yenileşme Süreci ve Bazı Sorunları”, Türk Resminde Modernleşme Süreci, Galeri Baraz, İstanbul, s. 34.

Özsezgin K., (1989), “İstanbul Çevre Ressamları”, Başlangıcından Bugüne Çağdaş Türk Resim Sanatı Tarihi, Cilt 4, Tiglat Yayınları, İstanbul.

Özsezgin K., (1996), Mimar Sinan Üniversitesi İstanbul Resim ve Heykel Müzesi Koleksiyonu, YKY, İstanbul.

Özsezgin, (1998), K., Cumhuriyetin 75. Yılında Türk Resmi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.

Özsezgin K., (1999), Türk Plastik Sanatçıları Ansiklopedik Sözlük, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.

Özsezgin, K., (2010), Görsel Sanatçılar Ansiklopedisi, Doruk Yayımcılık, İstanbul.

Sağlam, M., (2012), Değişen Algılar ve Yeni Arayışlar-Çağdaş Türk Resim Sanatı, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Yayını, İstanbul, s. 20.

Sezer S., (12 Nisan 1974), “Balaban Daha Önce Yaptığı Resimlerin Çini Uygulamalarını Sergiliyor”, Cumhuriyet, s. 6.

Tansuğ S., (1977), Beş Gerçekçi Türk Ressamı, Gelişim Yayınları, İstanbul.

Tansuğ, S., (1982), “Türk Resim ve Heykel Sanatı”, Anadolu Uygarlıkları, Cilt 6, Görsel Yayınlar, s. 1181.

Tansuğ, S., (1986), Çağdaş Türk Sanatı, Remzi Kitapevi, İstanbul, s. 228.

Toprak, Z.-Özsezgin, K., (1998), Savaş ve Barış-Kurtuluş Savaşından Cumhuriyetin İlk Yıllarına Türk Resminden Kesitler, İstanbul.

Üstünipek, M., (Eylül-Ekim 1999), “1923-1950 Yılları Arasında Açılan Sergiler” Türkiye’de Sanat, Sayı 40, ss. 40-48.

Üstünipek M., (2007), Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Çağdaş Türk Sanatında Sergiler 1850-1950, Artes Yayınları, İstanbul.

Yavuz, Z. S., (2017), İbrahim Balaban’ın Türk Resim Sanatındaki Yeri ve Resimlerindeki Anadolu Betimlemeleri, Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İzmir, s. 46-47.

Yasa Yaman, Z., (Haziran 1996), “Yurt Gezileri ve Sergileri ya da Mektepten Memlekete Dönüş”, Toplumbilim Dergisi, Sayı 4, s. 44.

Yasa Yaman, Z., (Ocak-Şubat 1996), “Modernizmin Siyasal/İdeolojik Söylemi Olarak Resimde Köylü/Çiftçi İzleği”, Türkiye’de Sanat, Sayı 22, s. 33.

Yasa Yaman, Z., (Ekim 1998), “Cumhuriyet Dönemi Türk Resmi (1923-1938) Üzerine Düşünceler”, Arredamento, Sayı 107, s. 68-74.

Yasa Yaman, Z., (Güz 2003), “Değişen Manzaralar: Kültür ve Modernite”, Sanat Dünyamız, Sayı 89, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, s. 226.

http://www.nuriiyem.com/eser/s128-068/ (28.10.22)

https://dlmenetwork.org/library/catalog/ResimKlksyn%2F941 (29.10.2022)

https://threadreaderapp.com/thread/1429428915307753475 (10.11.2022)

https://kdzereglifutbol.blogspot.com/2014/09/naif-bir-madenci-dostu-nedim-gunsur.html (10.11.2022)

http://sanatokuma.blogspot.com/p/cemal-tollu.html (11.11.2022)